SFIDA E TERRIT

(Ese për fatin dramatik të babës tem)

Ishte nji ditë e vonë vjeshte. Dielli i zbehtë i tetorit ledhatonte me ngrohtësi të butë gjethnajën e artë të dushkut. Në at mesditë, ndërmjet gjethve që shuheshin ngadalë, luente nji djalosh i vogël e i shkathët, trup-atletik, me flokë gështenjë e me sy të mdhaj, ku thellësia e shikimit përzihej me buzëqeshjen e pastër. Ftyra i rrezatonte hare, kureshtje e andrra të pafundme. Quhej Mark — djali i vetëm e dashunia ma e madhe e jetës së Balë Mark Milanit.

Plot entuziazëm e çapkënllëk, ai vraponte ndër pemë të “Pyllit të Degëve”, poshtë shtëpisë së vet në lagjen Qytetëza, tue kërkue “thesare”. Çdo gjeth që binte i dukej si fletë e nji libri të mshehtë. Shkëmbinjtë e mbuluem me myshk shndërroheshin në kështjella, e degët që përplaseshin në erë i tingëllonin si kumbona të largëta. Për mendjen e tij fëminore, çdo send i zakonshëm mbante nji mister. Ai ishte mbreti i pyllit të vegjëlisë së vet.

Por fati i pamëshirë kishte ruejtë nji befasi fatale për adoleshentin lozonjar. Diku rrazë nji qarri, mes gjethnajës së dendun, Marku ndeshi diçka të pazakontë: nji objekt metalik, i ndryshkun, si top me rombe të çuditshme të gdhenduna. Sytë iu ndezën prej kureshtjes. Me duert e vogla e preku, e rrotulloi, e ngriti për ta pa ma mirë. Kurrë s’kishte pa nji “bumule” të tillë.

— E bukur qenke, shejtane, – pëshpëriti me vete.

Peshonte randë, e sipër kishte nji kapak hermetik. Në përralla kishte lexue për qypa me flori, e ky i ngjante nji qypi të vogël thesaresh. “E vogël, e vogël, por punëmadhe”, përsëriste me pafajësinë e tij fëminore. Me ngut e kureshtje misterioze ia lëvizi kapakun e mallkuem. Një membranë me shkëlqim bakri iu shfaq para syve. E në çast, nji zhurmë e tmerrshme plasi ajrin e qetë, tue tronditë luginën. Bjeshka e Qafë-Listit, e trembun, ia përcolli oshtimën maleve të Mollës e Brashtës. Nji dritë verbuese shpërtheu rreth tij e u shue përnjëherë në nji terr të zi si korbi.

Djaloshi i njomë kaloi prej mbretnisë së dritës në atë të Hadit. Kur u përmend, dhimbja ishte e padurueshme. Trupi i vaditun me nji lang të ngrohtë që rridhte si rrëke, por pa ia dallue ngjyrën.

— Ç’ka asht kjo, more Zot? Ç’ka asht ky ankth i gjatë? – murmuriti.

U përpoq me hapë sytë, por kot: s’dalloi as diell, as qiell, as blerim, as bjeshkë, as vërrin. “Mos vallë më kanë mashtrue piratët e thesarit e më kanë mbyllë në burgun e tyne të zi?” mendoi. Dhimbjet e përshkonin si shigjeta helmi, ndërsa trupi i dridhej si thupra mbi ujë. I zhytun në nji pellg të trashë e viskoz, nisi me ndje të ftoftë.

— Mos ka nisë me ra skllota? – pyeste veten, pa dallue tjetër veç territ.

Lëvizi pak e ndjeu mungesën e frikshme në anën e majtë.

— Ku asht dora jeme? Kush ma mori dorën? – thirri i tmerruem.

— Mark, mbaje veten! Kërko ndihmë! Dil prej ferrit të zi të Hadit! – iu duk se i foli nji za i brendshëm.

U përqendrua, e thirri me gjithë fuqinë e shpirtit:

— O babë, o more babë, o more babëëë?!

…por ku me e ndigjue babai i shkretë? Ai gjindej në nji mbledhje fronti, në odën e burrave të kullës së vjetër. Teksa fliste delegati, Mëhill Dedë Qerimi, nji oshtimë e çuditshme trazoi krejt. Nji mornicë e ftohtë ia përshkoi Balës trupin prej thembrash në kresë.

— Ku asht Marku jem, që s’është kthye ende? – pyeti me ankth.

E djaloshi thërriste:

— More babëëëë…?!

Por askush s’e ndigjonte. Ai ishte poshtë, i humbun në ferrin e vet. Thirri edhe çobanët përtej lumit:

— More Lulash! More Dedë! More Zef?!

Nji orë të tanë, deri sa zani iu mek. Derisa Agia, çika e Mëhill Nikës, moshatare e tij, tue mbledhë bagëtinë, dëgjoi nji za të dobët:

— More babëë?!

Çika shamibardhë zbriti me vrap. Përballë pa shokun e vet të mbuluem në gjak. Dora e majtë i kishte fluturue larg, rrobat i qenë djegë, muskujt i vareshin si lecka.

— Kuku more Mark, ç’të ka gjetë?! – klithi e tmerrueme.

— Age, shko e thuej babës… thuej të vinë shpejt! – iu lut.

Vajza, këmbëshpejtë si era, solli lajmin e kobshëm. Bala, i fortë si gjithmonë, u nis i pari. E aty, mes gjakut, e gjeti gëzimin ma të madh të jetës.

— Djali jem, kush të vrau? – e pyeti me za të dridhun.

— Babë, pasha Krishtin, fajin e kam vetë. Gjeta bumulen ndër dushqe. Pa ditë ç’po mbaja, nisa me luejtë. Shpërthimi më dogji. Më fal, babush, s’desha me të lëndue…

E gjithë fshati u mblodh. Vigjët u përgatitën me ngut. Udhëtimi deri në Shkodër e mandej në Tiranë zgjati si amshim. Nji mjek tha me dorë të ngrime:

— Ky fëmijë nuk bahet ma.

Balës i ra flaka:

— Turp të kesh! Jepi gjak djalit! Bane detyrën tande, unë timen si prind. Zoti din si vendos!

…Pas mrekullisë së gjakut të dhanun, Marku shpëtoi. Por sytë nuk panë kurrë ma dritë. Terri e mbuloi përgjithmonë.

E prap ai nuk u dorëzue. Mësoi me ecë me prekje, me nuhatë hapësinën, me ndigjue tingujt si kurrkush tjetër. Sfidoi terrin, e prej tij bani dritë.

Drita ma e fortë, kuptoi ai, nuk asht ajo që shohim me sy — por ajo që lindë e ndriçon prej shpirtit.